- Katılım
- 20 Ara 2023
- Mesajlar
- 219
- Tepkime puanı
- 13
EKYS (Eğitim Kurumlarına Yönetici Seçme Sınavı) adayları için kritik bir konu olan Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi, sınavda sıkça sorulan ve başarıyı etkileyen önemli bir alanı kapsar. Bu notlar, sınavda karşınıza çıkabilecek olası soruları derlediği gibi, Türk kültürü, devlet geleneği, sanat, mimari gibi konularda temel bilgiler sunarak sınav hazırlıklarınızda size rehberlik eder. Türk tarihini anlamak, sınavda başarı sağlamak adına önemli bir avantaj oluşturur. Şimdi, EKYS sınavına daha sağlam bir hazırlık için Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Notlarına göz atma zamanı!
- Surre Alayları:Osmanlı'da Hacca gidenleri uğurlamak ve Hac bölgesine hediyeler göndermek için yapılan etkinliklere "Surre Alayları" denir.
- İlk Vakıf Sistemi:
- Türk tarihinde Uygurlar döneminde.
- Osmanlı'da ise Orhan Bey döneminde.
- Osmanlı Devletinde Yönetici Gruplar:
- a) Seyfiye: Askeri yönetim
- b) İlmiye: Eğitim, din, hukuk
- c) Kalemiye: Yazışma, bürokrasi
- Osmanlı'da İlk Ordu ve Kurucusu:
- İlk orduyu kurma: Orhan Bey
- Ordu adı: Yaya ve Müsellemdir
- Yeniçerilerin Dua Adı:
- Gülbank
- Kapıkulu Ordusunu Kuran Padişah:
- Yeniçeri ocağının temeli olan Kapıkulu ordusunu kuran padişah: I. Murat
- Kapıkulu Askerlerinin Maaşı:
- Ulüfe
- Cülus Bahşişi:
- Her padişah değiştiğinde Kapıkulu askerine dağıtılan bağışın adı: Cülus bahşişi
- Osmanlı'da Ordunun En Kalabalık Bölümü:
- Eyalet askerleri
- Dirlik Arazi Bölümleri:- 3'e ayrılır:
- Has
- Zeamet
- Tımar
- Gelenekçilik:- Bir malın piyasadaki alınma miktarınca üretilmesine gelenekçilik denir.
- İaşecilik:- Bir malın ülkede kaliteli ve uygun fiyatlı bulundurulması sistemine iaşecilik denir.
- Narh Sistemi:- Osmanlı'da devletin üretilen malın fiyatına müdahale etmesine narh sistemi denir.
- Bac Vergisi:- Osmanlı'da pazaryerlerinden alınan vergiye "Bac Vergisi" denir.
- Kağıt Para:- Osmanlı'da ilk defa kağıt para, Abdülmecid döneminde basılmış olup adı "Kaime"dir.
- İlk Banka:- Osmanlı'da açılan ilk banka: Bank-ı Dersaadet (Galatalı bankerler tarafından açılmıştır).
- Osmanlı Devletinin İlk Camii:- İznik Hacı Özbek Camii
- Batı Tarzında İlk Camii:- Nuruosmaniye Camii
- Selatin Camii:- Padişahın bizzat kendisinin üstlendiği camilere Selatin Camii denir.
- Osmanlı'nın En Büyük Hattatı:- Şeyh Hamdullah
- Resmini Yaptıran İlk Padişah:- Fatih Sultan Mehmet
- Resmini Devlet Dairelerine Astıran Padişah:- II. Mahmut
- Osmanlı Devletinin İlk Milli Marşı:- Mahmudiye Marşı
- Duvar Süsleme Sanatı:- Malakari
- Heykelini Yaptıran Tek Padişah:- Sultan Abdülaziz
- Osmanlı'da Okçuluk İle Uğraşan Kişi:- Kemankeş
- Osmanlı'nın Katıldığı İlk ve Son Olimpiyat Oyunları:- 1912 Stockholm Olimpiyatları
- Minyatür:Minyatür, resim yerine çizilerek yapılan, perspektife dikkat edilmeyen, rütbeye göre kişilerin büyük veya küçük çizildiği, tasvir etme sanatına verilen addır. Uğraşana minyatür sanatçısı "Musavvir" denir.
- Tezhip:Kitap süsleme sanatına "Tezhip" denir. Bu sanatla uğraşana ise "Müzehhip" adı verilir. Ayrıca altın varakla süsleme işlemine de "Altınlamak" denir.
- Key İfadesi:Anadolu Selçuklu Devleti sultanlarının isimlerinde geçen "Key" ifadesi, İran etkilenmeyi gösterir ve "Key Sultan" demektir.
- Ahilik Teşkilatı:
- Ahilik, esnaf yetiştirme ve dayanışma teşkilatıdır.
- Gayrimüslimler alınmaz.
- Kırşehirli Ahi Evran tarafından kurulmuştur.
- Üretilen malın değerini belirlemeye "Narh Kesme" denir.
- Esnafın başında "Pir" veya "Şeyh" denilen kişi bulunur.
- İhtiyaca göre mal üretilir.
- Bitiren öğrenciye icazetname verilir.
- Ortak sandıkta para toplanır ve yeni dükkan açmak isteyene yardım edilir.
- Ahi Evran'ın eşi Fatma Bacı, Bacıyanı Rum denilen esnaf eşlerini yetiştirme sistemini kurmuştur.
- Ahilikte "Aşına, Eşine, İşine" dikkat etme anlayışı vardır.
- İlk Anadolu Selçuklu Devleti Eserleri:
- İlk cami: Alaaddin Camii
- İlk medrese: Kayseri Koca Hasan Medresesi
- İlk hastane: Gevher Nesibe Darüşşifası
- Eserin Dönemini Belirleme:
- Edirne, Bursa, Çanakkale, Trabzon, İstanbul harici tüm eserler Osmanlı'ya aittir.
- Paşa, Haseki, Yeşil, Sultan kelimesi bulunan eserler genellikle Osmanlı'ya aittir.
- Orta Asya'da Kurulan İlk Türk İslam Devleti:
- Karahanlılar'dır.
- İlk Türk Devletlerinin Hukuk Sistemi:
- Hukukun üstünlüğü kabul edilmiştir.
- Hukuk herkese uygulanır.
- Laik hukuk anlayışı vardır.
- Devlet din esaslı değildir.
- Kağanın yetkileri sınırsız değildir; töre kısıtlar.
- İlk defa töreden söz eden yazılı belge Orhun Anıtlarıdır.
- Yerleşik hayat ile töreler Uygurlarda yazılı olmaya başlamıştır.
- Cengiz Han, Cengiz Yasası ile Türk töresini bir araya getirip yasa oluşturmuştur.
- Göçebe Hayatının Sonuçları:
- İnsanların birbirine ihtiyacı arttı.
- Sosyal dayanışma arttı.
- Mutluluk ve acı paylaşımı dayanışmayı arttırdı.
- Toy zafer şenlikleri yapıldı.
- Nevruz bahar bayramı kutlandı.
- Hapis cezaları kısa süreli oldu.
- Sanat eserleri taşınabilir hale geldi.
- Kalıcı ev yapılmadı, yurt denilen çadırlarda yaşandı.
- Tarımsal faaliyetlere geç başlandı.
- Cinsiyet Ayrımı Olmadığına Dair Kanıtlar:
- Kadının siyasal hayatta kağanında bulunması.
- Kurultaya hatunun da katılması.
- Buyruklarda kağan ve hatunun emriyle yazılması.
- Ailenin mülkiyetinde anne babanın ortak olması.
- Kadınların savaşlarda asker olarak savaşması.
- Osmanlı Devletinin Diğer İsimleri:
- Devlet-i Ali
- Devlet-i Aliye
- Otaman
- Osmaniye
- Atman
- Gazile
- Osmanoğulları
- Osmanlı Devletinde Kullanılmayan Sembol:
- Ok
- İlk Sultan Ünvanını Kullanan Padişah:
- Orhan Bey
- Devletin Memurun Mal Varlığına El Koyma:
- Müsadere
- Şehzadelerin Sancağa Gönderilme Yaşı ve Eğitmeni:
- 12 yaşında sancağa gönderilir.
- Başlarında tecrübeli devlet adamı ve şehzade eğitmeni denilen "Lala" bulunur.
- Şehzadelerin Eğitildiği Şehirler:
- Manisa, Amasya, Çorum, Çankırı, Kütahya, Bolu, Konya, Trabzon, Karaman, Isparta, Sivas
- Osmanlı Devletinin Başkentleri:
- Karacahisar, Bilecik, Yenişehir, Bursa, İznik, Edirne, İstanbul
- En Uzun Süre Yönetilen Saray:
- Topkapı Sarayı
- Batıyı Örnek Alan Saray:
- Dolmabahçe Sarayı
- Topkapı Sarayı Bölümleri:
- Birun: Dış kısım, elçi kabulü, divan toplantıları yapılır.
- Enderun: İç kısım, eğitim ve devşirme çocukların yetiştiği yer.
- Harem: Kız bölümü, padişah ailesinin yaşadığı yer.
- Osmanlı Devletindeki Divan Çeşitleri:
- Ayak: Ayaküstü divan
- Galebe: Elçi kabulü divanı
- İkindi: Sadrazam başkanlığındaki divan
- Sefer: Sefer sırasında toplanan divan
- Kazasker:
- Hem eğitim işleriyle ilgilenir.
- Hem adalet işleriyle ilgilenir.
- Kadı ve müderris atamasını yapar.
- Nişancı:
- Belgelere tuğra çeker.
- Tapu ve kadastro işlerini yürütür.
- Reisülküttap:
- Günümüzdeki Dışişleri Bakanına karşılık gelir.
- Osmanlı Devletinin İlk Şeyhülislamı:
- Molla Fenari
- İmtiyazlı Eyaletler:
- Mekke, Medine, Hayber, Taif
- Aşiret Yönetimi:
- Tunceli ve Hakkari gibi yerler, Yurtluk Ocaklık sistemiyle yönetilmiştir. Aşiret liderlerinin bazı yetkileri vardı.
- İmtiyazlı Eyaletlerin Maaşlı ve Maaşsız Ayrımı:
- "Saliyane" maaş anlamına gelir. Saliyaneli eyaletler merkeze uzak yerlerdir ve memura yılda bir maaş verilir. Saliyanesiz eyaletler ise merkeze yakın yerlerdir; memura maaş değil toprak verilir.
- Kadıların Görevleri:
- Kazaların yöneticisi.
- Nikah kıyar.
- Noter işlerini yapar.
- Atandığı yerde 2 yıl görev yapar.
- Tutulan deftere "Tereke Defteri" denir.
- Osmanlı Devletinin İlk Kadısı:
- Osman Bey tarafından atanan Dursun Fakih'dir.
- Gök Tanrı'nın Yetkileri:İlk Türk Devletleri'nde, hükümdara verilen yetkiler, "Kut" olarak adlandırılan siyasi, "Küç" olarak adlandırılan askeri ve "Ülüş" olarak adlandırılan ekonomik olmak üzere üç ana kategoride toplanmaktadır.
- Hükümdarın Görevleri:İlk Türk Devletleri'nde hükümdarın sorumlulukları arasında sefere çıkmak, bağımsızlığı korumak, adaleti sağlamak, töreleri uygulamak, kurultayda başkanlık etmek ve aç olanı doyurmak gibi önemli görevler bulunmaktadır.
- İkili Teşkilat ve Asıl Merkez:İlk Türk Devletleri'nde "İkili Teşkilat" adı verilen sistemle ülke doğu ve batı olmak üzere iki bölgeye ayrılmıştır. Devletin asıl merkezi doğuda bulunur ve başında kağan bulunmaktadır.
- Batı Kanadının Yönetimi:İlk Türk Devletleri'nde devletin batı kanadını kağanın kardeşi yönetir, ve bu lider "Yabgu" olarak adlandırılır.
- Kurultayın İşlevi:İlk Türk Devletleri'nde günümüz bakanlar kuruluna denk gelen bir kurum "Kurultay" veya "Toy" olarak adlandırılır. Bu kurul yılda üç defa toplanır ve savaş durumunda daha sık toplanabilir. Hem danışma hem de karar alma yetkisine sahiptir.
- Kağan Olmadığı Zamanlar:Kağanın olmadığı durumlarda İlk Türk Devletleri'nde kurultayın başkanlığını "Aygucı" veya "Vezir" yapar.
- Kurultay Üyeleri ve Adları:İlk Türk Devletleri'nde kurultay üyelerine "Toygun" denir. Bu üyeler arasında hakan, hatun, boy beyleri, komutanlar ve hanedan üyeleri bulunmaktadır.
- Hazarlardaki ve Peçeneklerdeki Meclis:Hazarlardaki meclise "İhtiyarlar Meclisi" veya "Komenton" denir.
- Bakana Verilen İsim:İlk Türk Devletleri'nde bakana "Buyruk" denir.
- Kağanın Oğlu ve Eğitmeni:Kağanın oğluna "Tigin", Tiginin eğitmenine ise "İnal-Ataman" denir.
- Evlenme Pratiği:İlk Türk Devletleri'nde erkekler genellikle tek eşli evlilik yani monogami yaparlar.
- Kubbeli Çadırlar:İlk Türk Devletleri'nde halkın kaldığı kubbeli çadırlara "Yurt" adı verilir.
- Toplumsal Sıralama:İlk Türk Devletleri'nde toplumsal sıralama sırasıyla aile, sülale, boy, millet ve devlet şeklinde ilerler.
- Törelerin Değişimi:İlk Türk Devletleri'nde töreler, kağanın isteği ve kurultayın kararıyla değişebilir.
- Değişmez Töre Hükümleri:İlk Türk Devletleri'nde törelerin değişmez hükümleri arasında adalet, iyilik, eşitlik ve insanlık bulunmaktadır.
- Yazısız Sözleşme:İlk Türk Devletleri'nde devlet ile halk arasındaki yazısız sözleşmeye "Tüz" denir.
- Ordu Kuruluşu:İlk Türk Devletleri'nde ordu, millet anlayışıyla oluşur ve paralı bir ordu bulunmaz.
- Türklerin Askeri Katkıları:Türkler, dünya askerlik sistemine onlu sistem, konserve et konservesi yapımı, ceket pantolon giyme, çizme giyme, Turan savaş taktikleri ve üzengi yapımı gibi birçok katkıda bulunmuştur.
- Savaştaki Komutan:İlk Türk Devletleri'nde savaştaki komutana "Tarkan" denir.
- Kağanı Koruyan Birlik:Kağanı koruyan askerlere İlk Türk Devletleri'nde "Böri" adı verilir.
- Savaş Taktikleri:İlk Türk Devletleri'nde kullanılan savaş taktikleri arasında pusu, sahte ricat, Turan, kurt kapanı ve hilal bulunmaktadır.
- Bilim ve Takvim:İlk Türk Devletleri, bilimle ilgilenen ve 12 hayvanlı Türk takvimini oluşturan takvim yapmalarıyla bilinir.
- Tarihteki İlk Futbol Oyunu:İlk Türk Devletleri'nde futbolun ilk örneklerine rastlanır. Bayanların oynadığı yumak ile "Tepük" adlı oyun, futbolun erken bir formunu temsil eder.
- Cenaze Törenleri:İlk Türk Devletleri'nde cenaze törenlerine "Yuğ" töreni denir.
- Mezar Adı:İlk Türk Devletleri'nde mezarlara "Kurgan" adı verilir.
- Cennet ve Cehennem:İlk Türk Devletleri'nde cennete "Uçmağ" ve cehenneme "Tamu" adı verilmiştir.
- Parayı Ticari Olarak Kullanan Devlet:İlk defa parayı ticari olarak kullanan Türk devleti, Köktürklerdir.
- İlk Para Bastıran Devlet ve Kağan:Türgişler, kendi adına para bastıran ilk devlet olarak bilinir. İlk kağanları ise Baga Tarkan'dır.
- Para Malzemeleri:Türkler, paralarını madeni, bez, kağıt ve gümüş gibi malzemelerden yapmışlardır.
- Türk Alfabeleri:Türklerin milli alfabeleri arasında Köktürk Orhun ve Uygur alfabeleri bulunmaktadır.
- Oğuz Kağan Destanı:Oğuz Kağan (Mete) destanı Asya Hunlarına, Türeyiş ve Göç destanı ise Uygurlara aittir.
- En Eski Kitabe:Türklerin bilinen en eski kitabesi, Kırgızlara ait olan Yenisey kitabeleridir.
- Orhun Abideleri:Orhun Abideleri, Kutluklar zamanında yazılmıştır. Moğolistan sınırları içinde bulunur ve hükümdarın görevleri, Çin entrikaları, Kağan'ın sorumlulukları gibi konuları içerir. İlk siyasetname belgesidir ve Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.
- İlk Türk Tarihçisi ve Yazarı:İlk Türk tarihçisi ve yazarı Vezir Tonyukuk'tur.
- Ülke Sınırlarına Verilen Ad:İlk Türk devletlerinde ülke sınırlarına "Yaka" denir.
- Kağanın Eşi ve Görevleri:Kağanın eşine "Hatun" denir. Hatun, devlet işlerinde söz sahibidir, gerektiğinde devlet reisliği yapar, vekillik yapabilir ve buyruklarda Kağan ile birlikte imza atar. Ayrıca, kurultaya katılma hakkına sahiptir.
- Kut İnancının Sonuçları:Kut inancının sonuçları arasında taht kavgaları, veraset sisteminde belirsizlik, devletin parçalanması, dünya hakimiyeti anlayışı, fetih politikalarının hızlanması gibi etkiler bulunmaktadır.
- İlk Müslüman Türk Hükümdarlarının Ünvanları:İlk Müslüman Türk hükümdarları, Bey, Padişah ve Sultan gibi ünvanları kullanmışlardır.
- En Yetkili Kişi:İlk Müslüman Türk devletlerinde hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili kişi "Hacip"tir. Hacip, törenleri düzenler, hükümdar ile halk arasındaki ilişkileri düzenler, elçileri kabul eder ve uygun gördüklerini Divan-ı Mezalime çıkarabilir.
- Bakanlar Kurulu:İlk Müslüman Türk devletlerindeki bakanlar kurulunun adı "Divanı Saltanat" veya "Meslisi Ali"dir.
- Askerlik Divanı:İlk Müslüman Türk devletlerinde askerlik işleri ile ilgili toplanan divan "Divan-ı Arz"dır.
- Divan-ı Mezalim:İlk Müslüman Türk devletlerinde hükümdarın katıldığı divan "Divan-ı Mezalim"dir. Bu divan, kadı kararlarına yapılan itirazlar, devlet memuru hakkındaki şikayetler, siyasi suçlara bakma ve vakıfları denetleme gibi görevlere sahiptir.
- Mahkeme Sayısı:İlk Müslüman Türk devletlerinde mahkemeler, şeri ve örfi olmak üzere iki kısma ayrılır. Şeri mahkemeler, evlenme, boşanma, hırsızlık, miras, savaş, ticaret, Mürted, zina gibi konulara bakar ve başkanı "Kadi"dir. Örfi mahkemeler ise sosyal hayat, güvenlik gibi konulara bakar ve başkanı "Emiri Dad"dır.
- Sarayı Koruyan Askere Verilen Ad:İlk Müslüman Türk devletlerinde sarayı koruyan askerlere "Gulemanı Saray" adı verilir.
- Milli Yiyecek:Türklerin milli yiyeceğinin adı "Tutmaç"tır.
- Külliye:İlk Müslüman Türk devletlerinde cami etrafında meydana gelen toplu yapılaşmaya "Külliye" denir.
- İkta Sistemi:İkta sistemi düzenli vergi toplanmasını, toprakların boş kalmamasını, memur maaşlarının ödenmesini, ordunun masrafsız kurulmasını ve güvenliği sağlar. İkta sistemi ile yetişen askere "Sipahi" denir.
- İlk Anadolu Medresesi:Anadoluda kurulan ilk medrese, Danişmentliler tarafından kurulan "Tokat Yağıbasan Medresesi"dir.
- İlk Türk İslam Medresesi:İlk Türk İslam medresesini Karahanlılar kurmuştur ve bu medrese Semerkand'da yer almıştır.
- Büyük Selçuklu Medresesi:Büyük Selçuklu devletinin en ünlü medresesi "Nizamiye Medresesi"dir.
- Medrese Öğrenci ve Öğretmen:Medresede okuyan öğrenciye "Danışmand", öğretmene "Müderris" denir. Diploma ise "İcazetnâme"dir.
- Hendese ve Nücum:Medresede okutulan derslerden "Hendese", geometriyi; "Nücum" ise astronomiyi ifade eder.
- Minarelerin Sayısı:Türk devletlerinde minarelerin sayısı, devletin gücüne işaret eder. Örneğin, Selçuklu minareleri genellikle çift minarelidir.
- İlk Türk Hattatı:İlk Türk hattatı Amasyalı Yakut'tur.
